Konu ile ilgili çalışma yapan Koç Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Dr. Altay Atlı da, “Kritik madenleri ve bu madenlerin tedarikini elinde tutan Çin üzere ülkeler, bütün dijital teknolojilerin, düşük karbon teknolojilerinin gelişiminde öncü pozisyonda olacak” diyor.
Dijital İktisat Raporu’nda, telefonlarda 1960’ta 10 farklı element kullanılırken 1990’da 27 element ve 2021’de 63 elementin kullandığını vurgulandı. Alüminyum, bakır, lityum, manganez, nikel ve doğal grafit üzere madenler, ‘kritik madenler’ olarak nitelendiriliyor. Dünya Bankasına nazaran kobalt, grafit ve lityuma talebin 2050’ye kadar yüzde 500 artması bekleniyor.
Kritik madenlere erişimin garanti altına alınması, birçok ülke için giderek daha stratejik öncelik haline geliyor. Bu durum global rekabeti ağırlaştırıyor ve hayli ağırlaşmış pazarda jeopolitik zorluk riskini artırıyor.
ÇIN’İN LİDERLİĞİ, JEOPOLİTİK RİSKLERİNİ ARTIRIYOR
2023 sayılarına nazaran, kritik madenlerden kobaltın yüzde 74’ünü Kongo Demokratik Cumhuriyeti, lityumun yüzde 72’sini Avustralya ve Şili, manganezin yüzde 59’unu Gabon ve Güney Afrika üretirken alüminyum, kobalt ve lityumun yarısından fazlasını ve doğal grafitin neredeyse yüzde 100’ünü Çin işliyor.
Çin’in kritik madenlerin işlenmesinde başkan pozisyonda olması, jeopolitik riskleri artırırken ekonomik büyüme açısından da fırsat sunuyor.
“Çin, hem ham hususa sahip hem de o teknolojinin geliştirilmesinde baş aktör” diyen Koç Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Dr. Altay Atlı sözlerini şöyle dürdürüyor: “Başka bir ülkede bu ham hususlar olsaydı yalnızca tedarikçi olacaklardı. Artık Çin hem kendi o teknolojiyi yapıyor ve kendi yaptığı teknoloji için de gerekli ham unsura sahip.
Önemli olan bu. Münasebetiyle bu olağan ki burada Çin’i daha giderek ön plana taşıyacak olan bir bahis. Çin’i buradaki tedarik zincirleri üzerinde, bu yeni teknolojilerin tedarik zincirleri üzerinde daha fazla denetim sahibi yapacak. Hasebiyle üretim düzeyleri hatta fiyatlar üzerine daha fazla denetim sahibi yapacak bir durum.
Ayrıca global ticaret ve jeopolitik dengelerde giderek bu yeni teknolojiler daha fazla kıymetli olduğu için ve Çin’in burada hakim durumda olacağı için natürel bir stratejik avantaj da sağlamış oluyor.”
KÜRESEL TİCARETTE ARTAN REKABET DİKKAT ÇEKİYOR
Bu durumun global ticarette rekabeti artıracağını ve Çin’in avantaj sağlamış olacağını anlatan Atlı, bunların çoğunlukla Çin’in elinde bulunmasının öbür ülkeler için risk oluşturacağına işaret etti. İki noktaya değinmek istediğini tabir eden Atlı, şunları lisana getirdi:
“Birincisi, Çin’in burada elinde bu varlığı tutması, aslında global rekabette Çin’e bu alanda biraz daha taviz verilmesi kelam konusu olabilir yani Çin’le bir rekabet içindesin ancak Çin’in elinde de artık çok gereksinimin olan bir şey var. Bu, tek taraflı bir bağımlılık olmayabilir, karşılıklı bir bağımlılıktan bahsediyorum.
Daha olumlu işbirliğine yönelik bir ortam da yaratabilir zira mecbursun birlikte çalışmaya. İkincisi, Çin’in burada önemli kaynağı var bu kritik madenlerde fakat yalnızca Çin değil bu, daha az olsa da öteki ülkelerde de var. Hasebiyle o üçüncü ülkeler üzerindeki rekabet, oradaki nüfuz rekabeti de artacak.
Mesela Kazakistan’da da önemli bir kritik yer altı zenginliği var. Kazakistan, şu anda yabancı yatırımcı çekmeye çalışıyor ki ‘Gelin, bizde bu var, bunları çıkaralım işleyelim.’ diye. Durum böyleyken Kazakistan üzere üçüncü ülkeler ortasındaki, bilhassa Çin ve Batılı ülke ortasındaki nüfuz rekabeti de artacak.”
Çin’in teknolojik büyümesiyle ekonomik büyümesinin birbiriyle irtibatlı olduğunun altını çizen Atlı, bu ülkenin ekonomik modelinde 2007 global krizinden beri bir değişim yaşandığını ve artık düşük maliyet, düşük katma kıymette üretim ve dünyaya ucuz ihraç üzere bir modelden çıkmak zorunda olduğunu lisana getirdi.
DÜŞÜK MALİYET AVANTAJI
“Düşük maliyet tarafındaki giderek yitirmekte olduğu rekabet avantajını artık yüksek katma pahalı teknolojiyle sağlamak tarafında bir dönüşümü var Çin iktisadının. Artık kritik madendeki liderlik, teknolojik büyümesi için esasen önemli bir avantaj sağladığı için aslında bence her şeyden evvel Çin’in yalnızca ekonomik bir büyümesi değil bu bahsettiğim ekonomik dönüşümü desteklemesi açısından da çok kıymetli.
Kritik madenlerde bu türlü bir varlığa sahip olmak, teknolojik büyümesini garanti altına alıyor, teknolojik atılımını garanti altına alıyor. Teknolojik atılım da zati Çin’in içinde bulunduğu ekonomik yapısal dönüşüm için en temel şart. Münasebetiyle hepsi birbiriyle bağlantılı” diyen Atlı, açıklamalarına burada son veriyor.