İSTANBUL – Mahallî seçimlerden sonra ismi ‘normalleşme’ olarak konulan bir süreç başladı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile seçimden birinci çıkan Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) Genel Başkanı Özgür Özel arasında yapılan ziyaretlerden manalı bir sonuç çıkmadı. ‘Normalleşme’ süreci, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Lideri Devlet Bahçeli’nin 1 Ekim’deki Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) açılışında Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) sıralarına gidip, milletvekillerini selamlamasıyla boyut değiştirdi.
Bahçeli, diğeri söylediğinde ‘terör örgütü propagandası’ sayılabilecek kelamlarını ise, 22 Ekim’de TBMM kürsüsünde lisana getirdi ve Abdullah Öcalan’a davet yaptı. “Teröristbaşının tecriti kaldırılırsa, gelsin DEM Parti küme toplantısında konuşsun, terörün bittiğini, örgütün lağvedildiğini ilan etsin” diyen Bahçeli, 5 Kasım’da yeniden TBMM’de bu teklifini yineledi.
Bahçeli’nin iki küme toplantısı ortasında ise, evvel CHP’li Esenyurt Belediyesi’ne sonra da DEM Partili Mardin, Batman ve Halfeti belediyelerine kayyımlar atandı. Bu ‘yeni normal’e karşı, muhalefet yekvücut bir manzara veremedi. Özgür Özel ve Ekrem İmamoğlu’nun cepheden karşı çıktığı kayyım atamalarına, Mansur Yavaş birinci başta ‘temkinli’ yaklaştı.
Muhalefetteki bu manzara, bazılarına nazaran iktidarın kurduğu yeni oyunun arzuladığı sonuçtu. İmamoğlu ve Yavaş üzerinden dönen Cumhurbaşkanlığı adaylığı tartışması, kayyım atamalarıyla güzelden güzele kızıştı. Türk sağını en yeterli tanıyan isimlerden biri olan, ‘mahalle’nin kitabını yazan, tahlil sürecinde Akil Beşerler Heyeti’nde yer alan Tarık Çelenk’in formülü ise şöyle: Çankayalı Yavaş, icraatın başında İmamoğlu…
Tarık Çelenk’in Gazete Duvar’ın sorularına karşılıkları şöyle:
Yerel seçimden sonra bir ‘normalleşme’ süreci başladı. Sizce buna muhtaçlık var mıydı? AK Parti ile CHP’nin başını çektiği bir olağanlaşma mümkün mü?
Altılı Masa’nın özü bir olağanlaşma projesiydi. Aktörlerindeki ya da siyasetteki çelişkiler ne olursa olsun Altılı Masa bir olağanlaşma projesiydi lakin toplum onu satın almadı. Toplum olağanlaşmayı değil de kendi açısından güvenliğini ve korkularını önemsedi. Çoklu yapı inanç vermedi. Toplum, sonlar içinde yaşamayı seviyor. Altılı Masa’nın hudutları belirli değildi.
“Yönetim kakafonisi olur” hissini uyandırdılar. Buradan bir armoninin çıkmayacağı, tek kederin iktidarın gitmesi olduğu üzere bir korku yarattılar. Seyahat olaylarından sonra başlayan Türkiye’nin yeni normali, toplumda güvenlikçi siyasetlerin satın alınmasının önünü açtı.
‘FİLOZOFU OLMAYAN, YANLIZCA BÜROKRATI OLAN BİR TOPLUM…’
Gezi periyodunda daha farklı davranılsaydı ne olurdu?
Gezi olaylarında daha kaynaştırıcı, uzlaşı arayan bir öykü çıksaydı daha farklı bir Türkiye olabilirdi. Avrupa Birliği’ne daha yakın bir Türkiye görebilirdik. Lakin bana sorarsan, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1911’den bu yana yapamadığı şey, devletin farklılıkları hukuk, adalet ve güvenlik içinde bir arada yönetmeyi becerememesiydi. Bugün de bu performans ortaya konulamadı, devlet otoriterleşti. Kimileri bu periyoda Neo-İttihatçılık diyor. Filozofu olmayan, sırf bürokratı olan bir toplum, farklılıkları yönetemezdi esasen. Kurtuluş Savaşı’na hazırlanan ya da önemli bir hesaplaşmaya hazırlanan bir ülke, Anadolu’nun içindeki bir sürü farklı yapının varlığını kaldıramayacaktı. Mecburen bir tehcire gidecekti. Lakin Osmanlı’daki tehcir olayı ya da Türkiye’deki Seyahat olayları yahut Gülenist örgütün devlete tehdidi üzere meseleler, toplumun uzlaşması ve devletin sağduyulu olmasıyla daha sorunsuz çözülebilirdi. Bugün de devletin aklı ve derinliği tartışmaları var. Fikri bir sağduyuya kavuşamayan kontrolsüz emekliler yahut bürokrasi tarafından oluşturulan bir devletin nasıl aklı yahut derinliği olabilir ki? Geçmiş 200 yıldan çıkartılan dersler yalnızca bunlar mı? Ve bu tahlil, züccaciye dükkanına akıllı bir sarrafın girmesiyle bir filin girmesi ortasındaki kadar farklı olabilirdi.
‘YUNANİSTAN’DAN DÜZGÜN DURUMDA BİR ORTA SINIF VAR’
Gezi’de ve 17-25 Aralık sürecinde bugünkünden farklı bir tutum alınsaydı, “beka” sorunu mu ortaya çıkardı?
17-25 Aralık, başka bir otoriter örgütün kendi hegemonyasını kurmak için gerçekler üzerinden yarattığı bir tehditti. O tehdidi, hem AK Parti hem de devletin öbür dinamikleri ortak bir uzlaşmayla tasfiye ettiler. Lakin toplumsal adalet duygusu ortada onarılamadı. Çok daha şeffaf, çok daha demokratik bir altyapıyla bu tip tehditlerin ve problemlerin uzlaşmayla ortadan kaldırabilmesi için, Türkiye’de çok nitelikli bir beyaz orta sınıf, beyaz bir burjuva sınıfıyla birlikte muhafazakar dönüşümünü tamamlamış kentli dindarların birlikteliği gerekiyor. Türkiye’de orta sınıf zayıf deniyor. Ben bu kanaati kabul etmiyorum. Türkiye’de en azından Yunanistan’dan daha uygun durumda bir orta sınıf var.
Hangi açıdan söylüyorsunuz bunu? Ekonomik açıdan mı? Eğitim açısından mı?
Özellikle muhafazakar orta sınıfı iktisat ve eğitim bakımından kastediyorum. Her iki açıdan da. Lakin bilhassa muhafazakar orta sınıfın entelektüel kapasitesi çok zayıf. Dışa kapalı. Bundan ötürü muhafazakar kesitin entelektüel lideri yok. Ticaret gelenekleri de ziraî tüccarlığa dayandığı için kentli bir görgü birikimleri yok.
‘MUHAFAZAKAR ORTA SINIF EKONOMİK OLARAK GÜÇLÜ, GÖRGÜ OLARAK GÜÇSÜZ’
Bu kapalılık ömür şekliyle ilgili olabilir mi?
Eğer kapalılıktan kastettiğin gelişime, dış dünyadaki ötekilerin oluşturduğu müspet şeyleri de kapatmaksa bu kapalılıktır. Lakin muhafazakar dediğin işte dini yaşantısındaki gereklilikleri yerine getirmekse bunu kabul etmiyorum. Türkiye’deki muhafazakar orta sınıfın gördüğünü anlamaması ya da yanlış anlamasının temelinde kültür, sanat ve estetiği kazanamamış olması, merak etmemesi yatıyor. Bu da onları yalnızca ekonomik olarak güçlü fakat görgü olarak güçsüz kılıyor.
‘KENTTEN GELEN İNSAN KÖYDEKİ ADAMA DÖNÜŞÜYOR’
Benim kapalılıktan kastım, Türkiye’deki tarikat ve cemaatlerin yapısıyla ilgiliydi…
Dindar insanların mistik bir istikamet arayışı her vakit doğal bir şey. Gördüğünün ardında bir gizemi aradığın vakit tasavvufa gerçek giriyorsun. Mesela Batı’ya bakın. Cizvit Tarikatı, Harvard’ı yapmış, ortasına katedrali dikmişler o başka öykü. Lakin Türkiye’de bir köyde kurulan dergahta zikir yapılıyor, oraya kentten gelen insan da köydeki adama dönüşüyor.
Bu bahsettiğiniz kitlenin ne kadar tepkisel olduğunu da 2019’daki mahallî seçim sürecinde gördük mesela. İstanbul’daki seçimler iptal edilince, oy tutumunu değiştiren, büyük oranda bu tariflediğiniz kitleydi…
Şu ayrıntıyı kaçırıyorsun: Bu adamların beka tasası devletle ilgili, belediyelerle ilgili değil ki. Belediyelerde oyuyla reaksiyonunu koyuyor. Lakin genel seçim, devlet idaresi olunca, sayın Bahçeli fikri manada birbirinin zıttı bir çok şey söylemesine karşın hiçbir vakit yüzde 10’dan aşağı düşmüyor.
Kemikleşmiş bir yapı mı var?
MHP’nin aydın, akademik toplulukta önemli bir seçmeni vardır. Bir de taşra milliyetçiliği, mesleksiz milliyetçilik var. Mesleksizler ya devlette olacaklar ya da partiye. Orta ve kıyı Karadeniz’deki yapının büyük bir kısmı iktidar partilerine dayanıyor.
‘KILIÇDAROĞLU’NDAN SONRAKİ TAKIMLAR KENDİ DURUMLARINI MÜDAFAA DERDİNDE’
Buraya kadar muhalefetin müdahale edebildiği hiçbir şey konuşmadık. Bunun sebebi ne sizce?
Türkiye’de beşerler yoruldu. Bu yorgunluğun da bir idaresi gerekiyor. Bu sefer iş muhalefete düşüyor. Güçlü bir CHP ya da güçlü bir merkez sağ muhtaçlığı var. Şu anda gördüğüm kadarıyla CHP bir merkez oluşturabilecek nitelikte değil. Çok dağınık. Kılıçdaroğlu sonrasındaki takımlar ülke yönetme sıkıntısından fazla mevcut yeni durumla ilgili kendi durumlarını muhafazanın kaygısında. CHP’nin temel takımlarında idealizm eksikliği görüyorum.
CHP’yi çizgisi olmayan bir yapı olarak mı tarifliyorsunuz?
Nereye gittiğini bilmiyor. Yani telaffuzda “MHP’li kardeşlerim”, “Müslüman kardeşlerim” diyor ancak kendi inanmıyor. Anlamak konusunda bir merakı yok, samimi bir merak duymuyor.
‘İMAMOĞLU DA KILIÇDAROĞLU’YLA TIPKI KUSURA DÜŞÜYOR’
Kılıçdaroğlu periyodunda var mıydı bu? Zira toplumun çok fazla ve farklı kesitleriyle temas kurulduğu, CHP için ileri adımlar olduğu söyleniyor.
Ben bu bahiste Kılıçdaroğlu devrinde samimi bir niyetin, samimi bir arayışın olduğunu biliyorum ve inanıyorum. Lakin orada da Kemal Bey’in kurduğu grubun kendi maksat ve amaçlarını gerçekleştirebilecek beşerler olduğunu düşünmüyorum.
Bir sefer bu işin insanları değildi. Oradaki takımların en büyük sorunu da anlamama problemiydi. Bir de sağ diye gözükenler de yalnızca mahalleden kovulmuş, ellerinde bonservisleriyle hazır olan insanlardan oluşuyordu. Yalnızca telaffuzla, birkaç aksiyonla karşı taraftaki dertler ortadan kalkmaz. Beşerler her vakit kendilerine benzeyenleri ve kendi bağlantı kurabileceği nitelikli insanları görmek ister. Ben illa dindar insanları koysunlar demiyorum. Lakin bana sorarsan CHP’de Ekrem İmamoğlu gördüğüm kadarıyla muhafazakar mahalleden çok düzgün anlıyor. Çok düzgün bir bağlantı lisanı kurabiliyor. Aslında o mahalleden geliyor, sol gelenekten gelen bir insan değil. Onun yolu AK Parti’ye de düşebilirdi. Ancak o da, üst seviye stratejide, Kemal Bey’in düştüğü kusura gerçek düşüyor.
‘YAVAŞ VE İMAMOĞLU BİRBİRİNİ TAMAMLIYOR’
Muhalefette öne çıkan siyasetçiler var. Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş isimleri, siyasi gelişmelerle birlikte daha çok tartışılır hale geldi. Bir yanda da Özgür Özel var. Profil olarak bakıldığında birbirine benzemeyen üç isim. Size nazaran bunlardan hangisinin iktidar perspektifi var?
Gördüğüm kadarıyla dünya bir popülizm çağına girmiş durumda. Mesela Erdoğan, Bahçeli kendince bugün bir popülizm uyguluyorlar. Ve işin tuhafı, muhalefette ön plana çıkan üç aktörün de ortak özellikleri popülist karaktere çok yakın olmaları. Yani popülistler, toplumda, halkın içinde, sokakta karşılık buluyor. Ancak işin özüne baktığınız vakit Türkiye’de yaşanan önemli bir devlet krizi var. Kurumların yine nasıl inşaa edilebileceği, tekrar nasıl normalleşilebileceği, yargının, Anayasa Mahkemesi’nin nasıl olağan çalışacağı, kamuya alımların, ihalelerin nasıl olağan dağıtılacağı sorunu var. İkinci sorun, Türkiye’deki insanları bağlayan artık ortak kıymetler, ortak tarih, ortak kültür ortadan kalkmış durumda. Üçüncü sıkıntı, bahsettiğin aktörlerde bir devlet ideolojisi olması lazım. Bir bedeller sistemi ideolojisi, bir projeksiyon olması lazım.
Bunu söyleyen adamların hepsi siyaset dışına itildiler. Babacan, Davutoğlu… Siyasi partilerde bu bahislerde çalışan beşerler vardı. Hepsi dışarıda kaldı. Bu aktörler, sıraladıklarımı ne kadar verebilirler. Verseler bile toplumda karşılıkları olur mu? Ekrem Bey sağ bir gelenekten geliyor. Dokusu o denli. Kalkınmacı karakteri var. Toplumla düzgün ilgiler kurabiliyor. Mescitten çıkarken rahat diyalog kurabiliyor. Beşerler onu yabancı kabul etmiyor. Bana sorsan Ekrem Bey’in en başta yapması gereken, hiç beklemeden CHP’nin başına geçip, hemen partisinin dönüşmesini sağlamak. Bunu, Ekrem İmamoğlu’ndan diğer kimse yapamaz. Zira bu his bağı var toplumun her bölümüyle. Ama Ekrem Bey de sokak siyasetinin ötesinde üretemiyor. Orada önemli bir ezası var. Birebir Kemal Bey’de olduğu üzere mahalleye yönelik danışman grubu yok yahut kâfi değil. Etrafındaki liberal aydınlar toplumun muhafazakar mahallesine karşı kültürel ve entelektüel yabancılık ve meraksızlık duyuyor.
Mansur Bey’in popülizminin toplumda daha tesirli olduğunu düşünüyorum. Zira Mansur Yavaş insanların aradığı sakinliği, fazla konuşmayan, tezli olmayan mütevazi hizmetleri sergiliyor. Zira toplum yoruldu. Mahallenin yabancılarına karşı da aşikâr bir ara koyuyor. Lakin tabii Ekrem Bey ne kadar kurumsal çalışmaya yatkınsa Mansur Bey’de de kurumsal çalışmaya yatkın olmama handikapı var. Bir de, Ekrem Bey’in liberal ve Kürt seçmenle kurduğu bağlantılar Türkiye’deki mesleksiz Orta Anadolu milliyetçiliğini ürkütüyor. Türkiye’deki popülist İslamcılık Ekrem Bey’den çok ürkmüyor ancak taşralı, orta Anadolulu, mesleksiz milliyetçilik Ekrem Bey’den çok ürküyor. Mansur Bey’den ürkmüyor. Mansur Bey’in avantajı da bu.
Tarifinize nazaran bu iki isim aslında birbirini tam tamamlıyor.
Tam tamamlıyor. Lakin biz İngiltere değiliz ki uzlaşsınlar. Birisi 1 numara olsun, oburu 2 numara olsun… Bu türlü bir kültürümüz yok. Bir de, Mansur Bey’deki yolsuzluğa en uzak siyasetçi imajı da burada bariz bir fark yaratıyor.
‘YAVAŞ PARTİ KÜLTÜRÜYLE HİÇ BAĞLANTI KURMADI’
Şimdi bilhassa Esenyurt’la birlikte başlayan kayyım sürecinde Mansur Yavaş bir adım geride durdu. Hukukçu kimliğini ön plana çıkarttı. Yakın etrafından bu istikamette açıklamalar yapıldı. Daha sonra kayyıma karşı çıkan bir açıklaması oldu. Bu hali, sizin “taşra milliyetçisi” diye tariflediğiniz profili ürkütmemek için mi aldı? Tavrı, parti kültürüne alışılmamış değil miydi?
Yavaş, Ahmet Özer’i yeteri kadar tanımıyordu muhtemelen. Yani bana sorarsan Mansur Yavaş hiçbir zaman parti kültürüyle bir alaka kurmadı. Ve o parti kültürü Mansur Yavaş’a yabancı. Bunu sağ seçmen çok düzgün biliyor. Oradan avantaj kazanıyor. Anadolu’da CHP’ye olan bakış, Mansur Yavaş’ı pek tehdit etmiyor.
‘YAVAŞ ÇANKAYALI CUMHURBAŞKANI, İMAMOĞLU İCRAATIN BAŞINDA’
Birbirlerinin eksiklerini tamamlıyorlar dediniz lakin Ekrem İmamoğlu’yla Mansur Yavaş başka ayrı aday mı olur?
Ekrem Bey CHP Genel Lideri olur ve Mansur Bey’in Cumhurbaşkanlığı’nda anlaşabilirler. Lakin Çankayalı bir Cumhurbaşkanlığı. Ekrem bey direkt icraatın başında olur. Yani, ülkenin parlamenter sisteme geri dönüşü ya da yarı başkanlık sistemine geçmesi üzere bir formül yaratılabilir. Mevcut iktidarın aktörlerine de tehdit olmayacak bir ek formülle geçiş devri aşılabilir. İkisinin de cumhurbaşkanlığına aday olması durumunda farklı bir tartışma doğar.
‘DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİNE GİRERSE ÖFKE DAYANAĞA DÖNÜŞEBİLİR’
Seçimin ikinci cinsine Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş’ın kalması üzere enteresan bir sonuç da yaşayabiliriz doğal…
Burada MHP faktörü var. MHP’nin durumu değerli. Ancak ben Erdoğan’ın yerinde olsam Türkiye’yi makul bir geçiş devri siyaseti ve makul bir geçiş periyodu hukuku uygulatarak ve tekrar yargılanma ya da bir siyasi genel affı yaratarak, dengeli bir fikir yeri inşa ederek ülkeyi yeni periyoda taşırım. Ondan sonra kendi yaptıklarımdan, yapmadıklarımdan da kendimi garanti altına alırım. Herkes buradan çıkarlı çıkar.
Niçin yapsın pekala sizce bunu?
Sertleştikçe, otoriterleştikçe düşman çoğalıyor. Düşmanlara karşı yanılgı yapma riski her vakit var. Nefret eden bir kitlenin nefretinin artması çok riskli ve çok tehlikeli bir şey. Erdoğan bu sürece girdiği anda kendi karşısında muhalefet kalmayacak zati. Ayrıyeten inanın Erdoğan önemli bir tahlil ve demokratikleşme sürecine girebilse birikmiş öfke takviyeye dahi dönüşebilir.