Köy Enstitüleri geleneğinden gelen bir eğitimci olarak dünya eğitim tarihine de damga vurmuş bu okulları çok önemserim. Bir aydınlanma mucizesi ve çok taraflı bir insan yetiştirme projesi olan Köy Enstitüleri deneyimimizi günümüz şartlarına uyarlayarak kentlerin geri kalmış art mahallelerine de müdahale edebileceğimiz Kent Enstitüleri kurabiliriz. Çağın gereklerine uygun kurulacak olan Kent Enstitüleri, Eğitim Üniversitelerine öğretmenliğe tutkuyla, aşkla inanmış idealist öğretmen adayları yetiştirebilirler.
Kent Enstitüleri’nin temel emeli Köy Enstitüleri’ndeki üzere nitelikli öğretmen yetiştirmek olmalıdır. Kendi hayatını değiştirme güç ve şuuruna sahip, aklını kullanabilen, bilimi merkeze alan, okuma alışkanlığı olan, bir müzik aleti çalabilen, spor yapan, sanatla barışık, ülkesini ve dünyayı tanıyan çağdaş jenerasyonlar bu yolla yetiştirilebilir. Bu Kent Enstitüleri’ni de fakat Köy Enstitüleri’ni âlâ anlayarak kurabiliriz.
Ama bunun için öncelikle Köy Enstitüleri deneyimimizi âlâ anlamalıyız, gerekli dersleri çıkarmalıyız. Köy Enstitüleri nedir? Köy Enstitüleri ne vakit açılmıştır? Köy Enstitüleri’nin emeli neydi? Köy Enstitüleri niçin kapanmıştır?
Köy Enstitüleri Yaygın Olarak Bilindiği Üzere 1940 Yılında Değil 1937 Yılında Kurulmuştur.
Köy Enstitüleri yaygın olarak bilindiği üzere 1940 yılında değil 1937 yılında kurulmuştur. Köylerdeki eğitim meselesini çözmek için 1937’de Eğitmen Uygulaması ve Köy Öğretmen Okullarının açılma süreçleri yaşanmıştır. Köy Enstitüleri açılınca,11 Haziran 1937 tarih ve 3238 sayılı kanunla açılan Köy Eğitmen Kursları Köy Enstitülerine bağlanmıştır. Yani aslında birinci Köy Enstitüleri Köy Öğretmen Okulu adıyla, 22 Mart 1926 tarih ve 789 sayılı Maarif Teşkilatına dair kanunla açılmıştır. Ve bu Köy Öğretmen Okulları’nın yani Köy Enstitüleri’nin birincisi 1 Ekim 1937’de Eskişehir Çifteler ’de, ikincisi de 30 Ekim 1937 günü İzmir Kızılçullu’da açılmıştır. Köylerdeki eğitim problemini çözmek için 17 Nisan 1940 tarihinde 3803 sayılı Köy Enstitüleri Yasası kabul edilmiştir.
17 Nisan 1940 tarih ve 3803 sayılı Köy Enstitüleri Kanununda Köy Enstitülerinin kuruluş amacı, “Köy öğretmeni ve köye yarayan başka meslek erbabını yetiştirmek” olarak belirtilmişse de, Köy Enstitüleri’nin kuramcısı, kurucusu, baş yöneticisi İsmail Hakkı Tonguç, Köy Enstitülerinde verilecek eğitim aracılığıyla, temel bir hak olan eğitimin, köylüyü kendi yazgısını değiştirebilecek bilince kavuşturma, köyü içten canlandırma, köylüyü kendi haklarını müdafaa aksiyonuna sevk edecek ve yurttaş yetiştirecek fonksiyonları olduğunu söz etmiştir.
Köy Enstitüleri Dünya Eğitim Tarihine De Damga Vurmuştur.
Köy Enstitüleri’nde paylaşımcılara bilhassa de öğrencilere hayat bağlamlı roller biçilirdi. Köy Enstitüleri yalnızca bu hususta değil model olarak pek çok hususta Türkiye ve dünya eğitim tarihine damga vurmuştur. Artık kısaca bu kadar değerli olan Köy Enstitüleri’nin kuruluşunu, gelişimini, gaye ve misyonlarını, öğrencilerini, eğitim anlayışını ve programını, idaresini vb. ele almaya çalışalım. Ünlü ABD’li eğitimci John Dewey bile “Düşümdeki okullar Türkiye’de kuruldu. ”demiştir.
Cumhuriyetin kuruluşuyla bir arada köylerdeki eğitim problemini çözme gayretleri olmuştur. O periyot Türkiye nüfusunun çoğunluğu köylerde yaşıyordu. İlköğretimin yaygınlaştırılması ve köylerde köy zanaatlarının öğretilmesi gerekiyordu. Nüfusun büyük çoğunluğunun üretimin %81’ini oluşturan köylülerden oluştuğu düşünüldüğünde Türkiye nüfusunun yaklaşık 12,5 milyonunu oluşturan köylünün, köylerde eğitilmesi gerekiyordu. Köylünün okutulmasının ve terbiye edilmesinin yolu da köy öğretmenlerinden geçiyordu.
Köy Enstitüleri Birebir Vakitte Çok Taraflı Bir İnsan Yetiştirme Projesidir.
17 Nisan’da kuruluş yıldönümünü kutladığımız Köy Enstitüleri sırf köy öğretmeni yetiştirmemiştir. Zira Köy Enstitüleri tıpkı vakitte çok taraflı bir insan yetiştirme projesidir. Ta o periyotta köyden gelen kız ve erkek çocukları öğretmen olarak yetiştirilip tekrardan kendi köylerine yahut etraf köylere gönderiliyorlardı. Öncelikle öğretmenler bu bölgenin öğretmenleri oldukları için etrafa ahenk sorunu yaşamıyorlar ve köylüyle çatışmıyorlardı.
Ayrıca bu gençler yalnızca öğretmen değillerdi. Tarım ve inşaattan da anlayan bu öğretmenler enstitü binalarını yapıyor, tarlalara, hayvanlara bakıyorlardı. Adeta yerinden bir köy kalkınması yapacak tüm donanımlara sahiptiler. Bu kadar mı? Hepsi en üst seviyede hümanist kıymetlerle donatılıyor, sağlam bir edebiyat, sanat, müzik eğitiminden geçiyorlardı. Köyden kalkınma sağlandığı için hem köyler aydınlanıyordu hem de köyden kente göç engellenmiş oluyordu. Böylelikle köy-kent ayrımı ortadan kaldırılıyordu.
Aynı Vakitte “Köye Önder” Yetiştiriliyordu.
Türkiye coğrafyasına istikrarlı bir formda dağıtılmaya çalışılan Köy Enstitüleri’nin sayısı 1948 yılı itibariyle 21’dir. Köy Enstitüleri 1954 yılına kadar yaklaşık 20 bin kadar öğretmen (1400 kadarı kız), 1599 erkek sıhhat memuru yetiştirmiştir. Bu yetişen şahıslar birebir vakitte gittikleri yerlerde birer köy lideri olmuştur. Bu köy başkanları öğrencilerini en âlâ formda eğitmekle vazifeliydi. Öteki taraftan da köy halkını yetiştirmekle ilgili vazifeleri vardı. Öğretmen köyde hükümeti de temsil ediyordu. Köyde ekonomik hayatı, ulusal kültürü geliştirmek, köydeki gençleri spora vb. alanlara teşvik etmek üzere vazifeleri de vardı.
Köy Enstitüleri Niçin Kapanmıştır?
Köylerdeki iktisadi ve toplumsal ömrü tekrar yapılandırmayı temel alan, köylüden aldığı çocukları geldiği köye öğretmen yetiştirmeyi planlamış olan Köy Enstitüleri’ne karşı vakitle reaksiyonlar gelmeye başlamıştır. Okul imalinin köylülere yüklenmesi, Köy Enstitüleri’nde yetişen öğretmenlerin yeni bir şuurla yetişmeleri ve üstelik köylerde misyon yapacak olmaları üzere nedenlerle tenkitler gelmiştir. Klâsik olan toplum pek çok açıdan Köy Enstitüleri’ni yadırgamıştır. Eğitimi yalnızca seçkinlerin bir hakkıymış üzere görenler köylünün eğitimini eleştirmişlerdir. Karma eğitim olması, enstitülerin kentten uzak oluşu, demokratik hayat biçiminin benimsenmiş olması üzere nedenler daima ileri sürülmüştür.
Köy Enstitüsü Tecrübemizden Pek Çok Dersler Çıkarmalıyız.
Köy Enstitüleri vakitle sahipsiz kalmıştır. Köy enstitüsü kurucularının kaybıyla vakit içinde bu okullar özgün yapılarından sapma göstermiştir. 25 Mart 1947’deki Talim ve Terbiye Kurulu Kanunu’yla Köy Enstitüleri yönetmeliği değişmiş ve bu okullar, öbür okullara yaklaştırılmaya çalışılmıştır. Bu bozulma 1947’de Yüksek Köy Enstitüsü’nün kapatılmasıyla hızlanmıştır. Köy Enstitüleri 1954’ün Ocak ayında 6234 sayılı yasa ile kapatılmıştır. Köy Enstitüsü tecrübemizden pek çok dersler çıkarabiliriz. Bu tecrübemiz bugünün şartlarına uyarlanarak bir Kent Enstitüsü Modeli oluşturulabilir. Bu modelle kentlerin geri kalmış art mahallelerine de müdahale etmek mümkündür.
Kendi Eğitimcilerimiz Kendi Eğitim Modellerimizi Yaratabilirler.
Sorgulayan, soran, eleştiren, araştıran, dogmayı geride bırakıp aklı ön plana çıkaran beşerler Köy Enstitüleri sayesinde yetişmiştir. 20 bin civarında insanın yetiştiği bu okullardan şairler, müellifler, sendika başkanları, siyasetçiler üzere toplumun kanaat ve değişim başkanları çıkmıştır. Ömrü kısa, tesirleri büyük olan Köy Enstitüleri toplumsal kalkınmanın itici gücü olmuş, ülkeyi dönüştüren bir güç haline gelmiş, eğitimde fırsat eşitliğini sağlamış, toplumun her kesitine, yurdun her köşesine eğitim ve öğretim faaliyetlerini ulaştırmıştır, yaşayan bilgi üreten okul anlayışıyla öğrencilerini yetiştirmiştir ve bu öğrencileriyle de etrafını geliştirmiştir. Köy Enstitüleri’nde iş için- iş içinde- işle eğitim anlayışı benimsenmiştir. Bu tecrübe bize güzel bir eğitim ortamı hazırlandığında her insanın toplumuna ve kendisine yararlı bir yurttaş olabileceğini göstermiştir. Ve göstermiştir ki rol ve sorumluluk verildiğinde kendi eğitimcilerimiz halkımızın gereksindiği eğitim modellerini yaratabilirler.
Kent Enstitülerinin Temel Maksadı Köy Enstitülerindeki Üzere Nitelikli Öğretmen Yetiştirmek Olmalıdır.
Ülkemizin geçmiş öğretmen yetiştirme deneyimi ile çağdaş özerk üniversitenin imkanlarını buluşturmak için üç büyük vilayette birer eğitim üniversitesi kurulmalıdır. Böylelikle öğretmen yetiştiren fakülteler mevcut üniversitelerin gecekondusu olmaktan kurtulup kendi öz varlıklarını ortaya koyabilirler. Eğitim üniversitelerine çağın gereklerine uygun kurulacak olan Kent Enstitüleri öğretmenliğe tutkuyla, aşkla inanmış idealist öğretmen adayları yetiştirebilirler.
Kent Enstitüleri’nin temel gayesi Köy Enstitüleri’ndeki üzere nitelikli öğretmen yetiştirmek olmalıdır. Kendi hayatını değiştirme güç ve şuuruna sahip, aklını kullanabilen, bilimi merkeze alan, okuma alışkanlığı olan, bir müzik aleti çalabilen, spor yapan, sanatla barışık, ülkesini ve dünyayı tanıyan çağdaş kuşaklar bu yolla yetiştirilebilir. Bu Kent Enstitüleri’ni de fakat Köy Enstitüleri’ni âlâ anlayarak kurabiliriz. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…