Habertürk muharriri Oray Eğin “Bir gazete neden bu kadar çok reaksiyon çekti” başlıklı köşe yazısında hem Gazete Oksijen’in reaksiyon çeken paylaşımını, hem de Orhan Pamuk’un zelzele üzerinden PR yaparak New York Times için yazmasını ele aldı.
İşte o yazının ilgili kısımları:
Yaşı 70’in üzerindekilerin severek okuduğu Oksijen gazetesinde—bir sağlıklı hayat haberi daha görmeye tahammülüm kalmadı—depremin çabucak ertesinde yapılan bir haber hayli reaksiyon çekti. Yaşı 70’ler ortasında değil, toplumsal medyada natürel ki. Gazete birçok B-list olan müelliflere sarsıntıdan fotoğraf karelerini yorumlatmış. Yetmemiş sarsıntı travmasında okunacak kitaplar, dinlenecek podcast’ler listesi de önermiş. Gazete bu yansılar üzerine haksız yere eleştirildiğini düşünerek yalnızca abonelerin erişebildiği içeriğini herkese açtı.
Yarısı çeviri, başka yarısı da haftalık bir gazete için panik anında yapılabilecek çok dolu bir içerik. Bu edebiyatçılara fotoğraf yazdırma işi de biraz toplumsal medya abartması. Evet, yazılar berbat fakat gazeteyi iptal etmeye yer hazırlayacak kadar değil. Şuursuzluk değil lakin vasat bir yaratıcılık teşebbüsü, modası geçmiş klişe romantizmle sayfa doldurma eforu. Oksijen’de vahim olan birinci sayfanın altında hiç düşünülmeden yazılmış cehalet kokan bir cümle: “Fotoğrafların lisanı yoktur.” Fotoğrafların lisanı olmadığını düşünen kimse gidip süpermarket tezgahında çalışsın, topluma daha fazla katkısı olur. Fotoğrafın lisanı olmadığını söylemek gazeteciliği, görme biçimlerini bilmemektir. Bunu bilmeyen bir gazete yaptığı işgüzarlığın neden reaksiyon gördüğünü de anlayamaz.
MODASI GEÇMİŞ FİKİRLER
Normal kaidelerde rastgele bir trajediden fotoğraf karelerini edebiyatçılara yazdırmak rastgele yazı işleri masasındaki editörün birinci aklına gelecek fikir. Amerika’yı tekrar keşfetmek değil, özgün bir fikir hiç değil. New York Times da dahil pek çok gazetede benzeri işler yaptı. Ancak felaketin tam ortasında, üzerinden hiç vakit geçmeden bunu yapmak acelecilik. Dahası muazzam bir kolaycılık, sorumluluktan kaçmak.
Bir de içeriğin niteliği sorunu var. Okura ufuk açacak ve bakamayacağı yerden bakacak bir Baudrillard, Zižek yazsa anlarım da hiç kimsenin bu felaketin ne manaya geldiğini Şebnem İşigüzel’den dinleme beklentilerinin olduğunu zannetmiyorum. Sulu göz, ezber tabirler, boş laflarla, adeta sarsıntısı acı pornosuna döndüren edebiyatçıların çalakalem yazıları en az bu fikir kadar zorlama.
Gazete okuru değişiyor, gazeteciliğin de buna nazaran şekillenmesi gerek. Rastgele bir yayın organından birinci beklenen elbette haberi aktarması. Haftalık gazeteler, Pazar ekleri ya da—artık kalmadı ya gerçi—dergiler biraz daha dışarıdan bakabilme, fotoğrafın tamamını görebilme lüksüne sahip. Buralarda da gündelik haber akışının ötesine taşınan birtakım derinlikli tahlillerin yer alması mecburî. İzleyicide bu türlü bir talep olduğu belirli: Beşerler bilgi edinebildikleri için gözünü kırpmadan “Teke Tek” izliyor.
Benim şaşırdığım bir masa etrafına toplanmış bu kadar tecrübeli—ve hepsi erkek—gazetecinin bunu hala görememesi. Lakin boşuna gazeteyi yalnızca 70’in üstünde beşerler beğenmiyor.
Oksijen’in bir diğer çağda donup kalmış anlayışıyla Nobel ödüllü tek Türk müellifin vaktin ruhunu okuyamaması da misal. Orhan Pamuk’un New York Times’a yazdığı yazı tam bir formül eseri. Muharrir muhakkak ki memleketler arası arenada fırsat bu fırsat deyip kelam almak istemiş, mevzu gündemden düşmeden birinci aklına gelenleri fazla üzerinde düşünmeden attırıvermiş. (Çevirisi de makûs.)
Türkiye’nin en ünlü müellifinin söyleyeceği kelam televizyondan yahut toplumsal medyadan izlediği bir manzaranın kendisinde yarattığı hisleri anlatmak mı? Diğerlerinin acısına uzaktan bakıp bir de buradan kendine hassaslık çıkarmak buram buram iki yüzlülük kokuyor, ziyadesiyle zorlama. Bu ton Arabesk sinemalarında olur, ayaklarımızın altından kayıp giden bir ülkede “Ah vah çok üzüldüm,” demekten öte birkaç kelam söylemek koşuldur. Edebiyatçı içinse illa kelam almak istiyorsa bu bir zorunluluktur.
ÖFKENİN DİLİ
Gazetelerimizi hislerimizi paylaşmak için çıkarmıyoruz. Her insanın kendine mahsus duygusal bir reaksiyonu var zati, hangi olay konusunda ne hissedeceğini bir oburunun söylemesine gerek yok. Okurun ya da televizyon izleyicisinin felaket anında birinci beklentisi olan biteni olabildiğince yansıtmak, orada olmayan insanların önüne ortamı en geniş açıyla getirebilmek. İmar affı, inşaata dayalı iktisat, rant kültürü, siyasi popülizm üzere ana başlıklar üzerine günlerce, haftalarca gazete çıkarılabilir. Akıllı kent anlayışı, kentsel dönüşümün bedeli ve nasıl olması gerektiği, altyapı, mimari ve binaların mühendisliği üzere başlıklar da önümüzdeki günlerde tartışmamız, medyanın bize yol göstermesi gereken bahislerden yalnızca birkaçı olmalı.
Pek çoğumuz, bilhassa de karmaşık hususlarda, derinlemesine bilgiye sahip değiliz. Medyanın öncelikli fonksiyonlarından biri bu açığı doldurması, biz sıradan insanları bilgilendirmesi. Lakin hepsinden kıymetlisi sokağın sesini duymak. Bilhassa bu periyotta önceliğimiz sokaktaki öfkeyi yansıtmak olmalı. Bu öfkenin somut nedenlerini ortaya koymaya mecburuz. Daha da değerlisi Türkiye’nin kendine mahsus koşullarından ötürü bilhassa de bu sarsıntıda hem bölgede yaşayanlar, hem olan biteni uzaktan izleyenler gerçek hislerini dillendiremiyor. Pek çok kişi haklı olarak korkuyor. Yapılamıyorsa, yazamadığımızı yazmak da haberdir. Asıl görülmesi ve üzerine yazı yazılması gereken fotoğraf bu.