Suriye’de Beşşar Esed rejiminin son periyotlarında, ülkenin güneybatısındaki Suveyda kentinde rejim aleyhtarı şovlar rejimin düşmesine kadar sürmüştü. Protesto şovları dünyada bayağı yankı bulmuştu.
Şam’daki otelimizden erkenden çıkacak ve 115 kilometre güneybatıdaki Suveyda kentine erkenden ulaşıp, Yeni Şafak olarak bölgede çoğunluğu oluşturan Dürzilerin önderleri ve kanaat liderleri ile görüşüp, kendilerinin yeni idareyle ilgili fikir ve beklentilerini soracaktık. Tıpkı gün içerisinde de dönmeyi düşünüyorduk.
İsrail’in Suriye’nin genelinde olduğu üzere bu güzergahta da hava hücumları formunda terör aksiyonlarından ötürü biraz da telaşlıydık. Erkenden gidip, güvenlik tasası ile karanlığa kalmadan dönmek istiyorduk.
Şam trafiğinden çıkmamız biraz vakit aldı. Otobanın Suveyda çıkışında öteki bir maniyle karşılaştık. Katar Buyruğu ülkeyi ziyarete gelmişti ve havaalanı yolu üzerindeki bu çıkış trafiğe kapatılmıştı. Ellerinde Kaleşnikoflu alandan geldiği anlaşılan güvenlik güçleri öbür tarafta ilerlememizi istediler. Alternatif bir yola girecektik ve yolumuz, varış vaktimiz biraz uzayacaktı. Münasebetiyle geri dönüşümüz de.
Şam’dan çıktıktan sonra trafik rahatladı, hatta ıssızlaşmaya başladı. Yolun iki tarafında da geniş boş alanlar vardı. Yerleşim alanları nadiren göze çarpıyordu. Bizim Orta Anadolu’nun topoğrafyasına benzeri bir durum vardı. Esasen Suriye’nin kuzeyinden güneyine indikçe flora değişmiş zeytin ve fıstık ağaçlarıyla bezeli topraklar boşalmaya başlamıştı. Suveyda yolu iki tarafında ise tek tük ağaç göze çarpıyor, kış mevsimi bizi yanıltmasın lakin güya yerler de ekilen yerler değildi.
Bir orta, motamot bizim Diyarbakır-Mardin ortasındaki taşlı yerler üzere her tarafa yayılmış taşlı yerler başladı.
Suveyda Suriye’nin 14 vilayetinden birisi. Bin metrenin biraz üzerinde bir rakıma sahip kentin nüfusu 120 bin civarında. Halkının çoğunluğu Dürzi inancına sahip. Yani Dürzilerin Suriye’deki kalesi pozisyonunda. Ayrıyeten Suriye’nin bir meyve deposu pozisyonunda.
Şehrin girişinde sistemli ve pak bir manzara var. Öteki dikkat çeken konu ise bizim geçtiğimiz yerlerde, Suriye’nin başka birçok bölgesinde gördüğümüz yaygın yıkıntıdan bir eser olmaması. Muhtemelen Esed’in cepheyi genişletmeme stratejisinin bir modülü olarak buralar vurulmamış.
Şehrin sokakları da cıvıl cıvıl. Motamot Şam üzere burada da bir ihtilal yaşanmış havası gözükmüyor. Toplumsal hayat olduğu üzere akıyor, bir müdahale kelam konusu olmamış.
Burada kendilerini Muvahhid olarak isimlendiren Dürzilerin, kendi tabiriyle ve röportajı bitirdikten sonra “Bir yanlışlık olmasın titrimi Muvahhidlerin Manevî Lideri” olarak yazın vurgusu yapan Pir Hikmet El Hicri ile görüşeceğiz ve bizi ona götürecek gazeteci meslektaşımızla Kerame Meydanında buluşacağız.
Kerame Meydanı Ağustos 2023 ile 8 Aralık 2024 tarihleri ortasında Beşşar Esed’ın totaliter idaresi, ekonomik kriz, yolsuzluk, yüksek enflasyon ve devlet baskısı aykırısı ağır protesto şovlarına sahne olmuştu.
Protestocular, Devlet Başkanı Beşşar Esed’ın istifası, BM Güvenlik Konseyi’nin 2254 sayılı kararının uygulanması, Baas hükümetinin devrilmesi, idare sisteminin değişmesi ve Suriye’nin merkezi idare sistemini bırakması ya da federalleştirilmesi taleplerinden bulunmuşlardı. Aslında, bu taleplerin son ikisi, Dürzi toplumunun yeni idareden ne istediği ile ilgili de birer işaret fişeği idi.
Suveyda’lı meslektaşımızla Kerame Meydanında buluştuktan sonra Pir Hikmet ile buluşmak üzere kentin dış mahallerinden birinde bir malikâneye gidiyoruz. Pir bizi sıcak bir biçimde karşılıyor, röportaj için öteki bir salona geçiyoruz.
Röportajda değerli bildiriler veren Muvahhidlerin Ruhani Lideri Hikmet el-Hicri yeni idaresi desteklemekle birlikte, aba altından sopa göstermekten çekinmiyordu ve bizim aracılığımızla da Türkiye’ye ince bir ileti yolluyordu. Bu da çoğunluğu oluşturan Sünniler dışındaki dini ve mezhebi oluşumların, nüfus olarak fazla olmasa da beklentilerinin ne kadar yüksek ve çeşitli olduğuna işaret ediyordu.
Röportajımızı gerçekleştirdikten sonra yine Şam’a dönmek için yola çıktık. Sonraki gün Emevi Mescidinde Cuma namazı kılacaktık.
Beşşar Esed’in devrilmesi sonrasında kendilerini Muvahhid olarak isimlendiren Dürzilerin Suriye’nin geleceği için ne düşündüklerini anlamak üzere Dürzilerin çoğunlukta olduğu güneybatı vilayeti Suveyda kentine gittik. Suveyda kentinde Dürzi Muvahhid Topluluğu manevi lideri Hikmet El Hicri ile malikanesinde görüştük.
El-Hicri, ihtilali gerçekleştiren, farklı kısımları ve renkleri ile tüm Suriye halkı olduğunu söz ederken, Suriye’yi 60 yıla ulaşan zorba idareden kurtaranın da zafere ulaştıranın da tekrar farklı renkleriyle tüm Suriye halkı olduğunu düşünüyor ve içeride-dışarıda bu sonuca ulaşmak için uğraş sarf eden herkese teşekkür ediyor. El Hicri öbür taraftan, ‘adil olmak ve tarih önünde hakikat şahitlik yapmak için bu özgürlüğün kazanılmasında emeği geçenlerin tüm renkleri ile Suriyeliler olduğunu kabul etmek gerekir’ diyor.
Yeni idareden beklentileri ile ilgili soruya ‘Kesin bir şey söylemek için çok erken’ diyen El-Hicri şimdi birçok mevzunun netleşmediğini, tekrar de idareden hoş icraatlar beklediklerini söylerken, Suriye’nin farklı kümeleri olarak bu sürecin içinde yer aldıklarını ve dayanak vermeye devam ettiklerini söylüyor.
Farklılıkları bir hoşluk olarak kıymetlendiren Dürzi önder, bütün Suriye’nin istikrarlı bir devlet olması konusunda hemfikir olduğunu düşünüyor ve ekliyor “Artık adaletin, hukukun ve vatandaşlarının haklarını koruyan bir devlet kurulmalıdır.”
El Hicri devrimci ya da direnişçi telaffuzlarla değil, mantıklı bir yaklaşım ile hareket etmenin gereğine işaret ederken, Suriyeliler olarak tarih boyunca yaşanan tecrübelerden ders aldık diyor ve yeni bir devlet inşa ederken bu deneyimlerin kullanılmasını tavsiye ediyor.
Şu ana kadar ki sürecin kendisine durağan gözüktüğünü savunan El Hicri idarenin makul bölümlerin inhisarında olmasının ne Suriye halkına ne de bölgesel barışa yarar sağlamayacağı uyarısında bulunuyor.
Geçiş sürecinin başarılı olması için el uzattıklarını belirten El Hicri karşı taraftan bir iş birliği göremedikleri siteminde bulunurken, başından beri Suriye içinde önemli bir diyalog sürecinin başlaması beklentisinde olduklarını söz ediyor.
Türkiye’nin süreci yakından çok yakından takip ettiğine dikkat çeken Dürzilerin Manevi lideri Türkiye yönetimine tam manasıyla güvendiklerini, iki tarafın düzgünlüğüne olacak sorunlarda Türkiye hükümetinin ilgili taraf olması için daima bağlantı halinde olduklarına, Erdoğan idaresiyle direkt irtibat kurabildiklerine vurgu yapıyor ve Suriye’nin her zamankinden daha fazla takviyeye muhtaçlığı olduğuna dikkat çekiyor.
Suriye’nin geleceğinin demokratik bir anayasa çerçevesinde şekillenmesi gerektiğini söyleyen El Hicri Suriye halkının hukukun üstünlüğüne dayalı sivil bir devlet kurulmasını istediğini öne sürüyor ve kendilerinin de daima olarak demokratik ve kalıcı bir devlet modeline vurgu yaptıklarını iletiyor.
Dürzi önder Dünya genelinde birçok ülkeyle temas halinde olduklarına dikkat çekerken, Türkiye ile kurdukları bağda daha fazla itimat hissettiklerini Türkiye’nin süreci ciddiyetle ele aldığını düşündüklerini ve bu hassas periyotta Türkiye idaresinin sürece olumlu katkılar sunmasını umut etiklerini dillendiriyor. Ayrıyeten, Türkiye devletine ve halkına Suriyelilere gösterdikleri misafirperverlik için en içten selamlarını iletiyor.
İsrail’in Esed’in devrilme sürecinde 400 kilometrekarelik Suriye toprağını işgal etmesini değerlendirmesini istediğimizde El Hicri, ‘doğru idare her vakit düzgün sonuçlar verir.’ derken ülkede idare konusunda hâlâ birtakım meseleler olduğunu savunuyor ve güçlü idare olmazsa, bugün 400 kilometrekareyi işgal eden bir gücün, yarın tüm ülkeyi ele geçirebileceği ikazında bulunuyor ve ‘güçlü bir hükümet varsa, hiçbir dış güç ülkeye müdahale edemez, güçlü bir hükümet ise lakin Suriye’nin tüm ehil temsilcilerinin iştirakiyle düzenlenecek bir ulusal konferans ve Suriyelilerin ortak diyaloğu ile oluşturulabilir.’ diyor.
Halkından kopuk Esed rejimini emperyalist bir proje olarak gören El Hicri, bu yüzden eski rejimin çökmesinin kaçınılmaz olduğuna vurgu yaparken, rejimin çöküşü kadar, sonrasının da büyük bir hassasiyet gerektirdiğini söylüyor ve sürecin çöken rejimin varlığından daha az tehlikeli olmadığı ihtarında bulunuyor.
İsrail medyasında çıkan Suriyeli Dürzilerin İsrail’e bağlanmasını dayanakları savıyla ilgili Suriyeli Dürzilerin Ruhani Lideri Hikmet El Hicri inançlarına nazaran vatanın alternatifi olmadığını, Suriye halkı olarak ülkelerini koruyacak güçlü bir idare istediklerini, kimilerinin daha güzel hayat talebinde bulunabileceklerini lakin bunun egemenliklerinden taviz vermek manasına gelmediğini söylüyor.
El Hicri röportajın sonunda Suriye krizinin hâlâ çözülmemiş olduğunu savunurken, sorunun milletlerarası bir tahlile gereksinim duyduğunu dillendiriyor, bahsin bölgesel ve global ölçekte ele alınması gerektiğini düşünüyor, fakat Suriyelilerin iradesini yok sayarak dış müdahalelerle bir tahlil dayatılmaması gerektiğine vurgu yapıyor.
Dürziler Suriye, Ürdün, Lübnan ve Filistin’den oluşan Levant bölgesindeki en büyük dini azınlıklardan biridir ve 800.000 ile bir milyon ortasında inananı vardır. Bunlar temel olarak Lübnan, Suriye ve İsrail’de bulunurken, Ürdün’de daha küçük topluluklar vardır.
Lübnan nüfusunun %5,5’ini, Suriye’nin %3’ünü ve İsrail’in %1,6’sını oluştururlar. En eski ve en ağır nüfuslu Dürzi toplulukları Lübnan Dağı’nda ve Suriye’nin güneyinde Cebelud Düruz (Dürzi Dağı) civarında bulunur.
Dürzi topluluğu, Levant tarihinin şekillenmesinde kritik derecede değerli bir rol oynamıştır ve burada değerli bir siyasi rol oynamaya devam etmektedir.
Dürziler Arapça lisanını ve kültürünü kimliklerinin ayrılmaz bir modülü olarak korurlar ve birincil lisanları Arapçadır.