Gary Johnson için sıradan bir gündü. İngiltere’nin Oxfordshire bölgesinde bir taş ocağında çalışan Johnson, her vakit olduğu üzere ekskavatörüyle kil katmanlarını kazarken kireçtaşı yüzeyde tuhaf bir tümsekle karşılaştı.
“Önce yerde bir anormallik olduğunu düşündüm. Lakin sonra 3 metre uzakta bir tümsek daha buldum. Sonra bir tane daha ve 3 metre sonra bir tümsek daha” diyen Johnson aslında akıl almaz bir keşfe imza attığının farkında değildi.
Johnson’ın bulduğu o tümsekler, neredeyse 166 milyon yıl evvel gezegenimiz çok daha sıcak bir yerken, deniz düzeyleri çok daha yüksekkeb ve taş ocağı şimdi çamur düzlükleriyle birbirinden ayrılmış ılık ve sığ bir lagünken oradan geçmiş dinozorların geride bıraktığı ayak izleriydi.
Johnson BBC’ye yaptığı açıklamada, “‘Bunları gören birinci kişi benim’ diye düşündüm. Çok gerçek üstü bir durumdu. Tüylerim diken diken olmuştu” dedi.
Daha sonra araştırmacıların yaptığı çalışmalarda toplam 200 civarında ayak izi bulundu. Bu sayede Dewars Farm Taş Ocağı, İngiltere’nin en büyük dinozor geçidi oldu.
YÜRÜYÜŞ SURATLARI BİLE HESAPLANDI
Bulunan ayak izlerinin dört ayağı üzerinde yürüyen uzun boyunlu otçul bir sauropod olan cetiosaurus ile küçük bir etçil theropod olan megalosaurus cinslerine ilişkin olduğu düşünülüyor. Megalosaurus, bilim insanlarının 1824 yılında isimlendirip kategorize ettiği birinci dinozor olarak tarihte özel bir yere sahip.
Şu ana kadar 150 metre uzunluğa ulaşan beş farklı iz yolu bulundu. Bilim insanları, beş iz yolundan dört adedinin büyük fillere benzeyen ve uzunlukları 18 metreyi bulabilen sauropodlar tarafından bir adedinin de bir megalosaurus tarafından oluşturulmuş olduğunu belirtti.
Ayak izlerinin en derininin 50 santimetreye ulaştığını da tabir eden uzmanlar, taş ocağında hafriyatlar devam ettikçe bu yolların devamının gelebileceğine inanıyor.
Bulunan megalosaurus ayak izlerinin her biri 66 santimetre uzunluğunda. Her adım ortasında 2,75 metre bulunuyor. Bu da dinozorun saatte 1,6 kilometre yani ortalama bir beşerle tıpkı süratle yürüdüğüne işaret ediyor. En uzunu 89 santimetre olan cetiosaurus izleri, bu dinozorların da aşağı üst tıpkı süratte hareket ettiğini gösteriyor.
“ADETA BİR VAKİT MAKİNESİ”
Birmingham Üniversitesi’nden mikropaleontolog Prof. Dr. Kirsty Edgar, İngiltere’de bu türlü büyük kalıntılar bulmanın çok ender bir durum olduğuna dikkat çekerek, “Burası hem kapsamı açısından hem de izlerin büyüklüğü açısından benim hayatım boyunca gördüğüm en büyüleyici iz bölgelerinden biri” dedi ve ekledi: “Zamanda geriye gidip bu dev üzere canlıların ortalıkta dolaşmalarının, hayatlarını yaşamalarının nasıl bir şey olduğuna dair bir fikir edinebilirsiniz.”
Kazıya liderlik eden isimlerden biri olan Edgar, The Washington Post’a yaptığı açıklamada, “Bize Oxfordshire’ın tropik bir yer olduğu 166 milyon öncesine dair kesitler sunan bu ölçekte bir şeyin bu kadar uzun müddet korunmuş olması çok özel bir durum. Adeta bir vakit makinesi” diye konuştu.
Johnson’ın birinci keşfinin akabinde geçtiğimiz yaz Oxford ve Birmingham Üniversitesi’nden 100’den fazla bilim insanı, öğrenciler ve gönüllülerden oluşan bir takım hafriyata katıldı. Bu çalışmalar önümüzdeki hafta BBC kanalında yayınlanacak “Digging for Britain” belgeseline de mevzu oldu.
Araştırmacılar ayak izlerinin alçıdan kalıplarını çıkarmanın yanı sıra 20 binden fazla kare fotoğraf çekti ve kameralı insansız hava araçlarının yardımıyla alanın üç boyutlu modellerini oluşturdu.
İKİ FARKLI ÇEŞİDİN TIPKI YERDEN GEÇMİŞ OLMASI MERAK UYANDIRDI
Aslına bakılırsa bu iz yolları birinci değil. Bölgede 1997 yılında yapılan kireçtaşı kazılarında da 40’tan fazla ayak izi kümesi tespit edilmişti.
Son hafriyatlarda alanın bir kısmında cetiosaurus ile megalosaurus’un yollarının kesiştiği görülmüştü. Cetiosaurus’un büyük yuvarlak ayak izinin ön kısmının üç parmaklı magalosaurus’un ayak izi tarafından bozulmuş olması, bilim insanlarını kelam konusu noktadan evvel otçul akabinde da etçil dinozorun geçtiği sonucuna ulaştırdı. Öte yandan bu iki tıp ortasındaki etkileşimin tabiatı da bilim dünyasında merak konusu oldu.
Edgar, “Belki iki ayak izi 1 saat ortayla oluştu ve theropod, sauropod’ları kovalıyordu, tahminen de iki ayak izi ortasında günler vardı ve burası A noktasından B noktasına gitmek için çok sık kullandıkları bir bölgeydi. Bunu bilmiyoruz” diye konuştu.
Araştırmacılar beş dinozordan dördünün bir ortada kuzeye yanlışsız ilerlediğini, bunun da civarda bulunan öteki dinozor ayak izlerinin çoğunluğunun tarafıyla uyumlu olduğunu ortaya koydu. Elbette dinozorların hepsinin bir ortada ilerleyip ilerlemediklerini söylemek mümkün değil. Lakin Edgar, sauropodların sürüler halinde hareket ettiğinin bilindiğini, bu dört cetiosaurus’un da bir sürü oluşturuyor olabileceğini öne sürdü.
Edgar, “İzlerin tıpkı anda bırakılıp bırakılmadığı da muhakkak değil. Ancak korunma formlarına bakılırsa ortalarında birkaç hafta ya da en fazla birkaç ay olduğunu düşünüyoruz” yorumunu yaptı.
SENDELEDİĞİ AN BİLE GÖRÜLEBİLİYOR
Alanın büyüklüğünün çarpıcılığına da vurgu yapan Edgar, birinci gidişinde şaşkına döndüğünü belirterek, “Baktığınız her yerde bir dinozor izi görüyorsunuz. Orada bir tane, burada öteki bir tane. 166 milyon yıl evvel buradan geçmişler ve bugün siz onların ayak izlerinin üzerinde duruyorsunuz” dedi. Edgar, izlerden birinde megalosaurus’un yürürken sendelediği anın bile görülebildiğini anlattı.
Oxford Üniversitesi’nden Dr. Duncan Murdock, BBC’ye “O bir tane dinozorun burada yürüdüğünü ve tam bu izi bıraktığını bilmek çok heyecan verici. Hayvanın buradaki yürüyüşünü, çamura bata çıka ilerlediğini hayal edebiliyorsunuz” dedi.
Oxford Üniversitesi Doğal Tarih Müzesi’nde vazife yapan bir omurgalılar paleontoloğu Dr. Emma Nichols ise 2 ton yükündeki megalosaurus’un ayak izinin “neredeyse karikatürlerde gördüğümüz üzere bir dinozor izi” olduğunu belirterek, “Biz buna tridaktil (üç parmaklı) izi diyoruz. Hayvanın üç ayak parmağı izde çok ancak çok net görülebiliyor” dedi.
Megalosaurus’ların çok süratli hareket eden avcılar olduğunu vurgulayan Nichols, “Boyları 6 ile 9 metre ortasında değişiyordu. Bildiğimiz kadarıyla Jura devrinde İngiltere’de yaşamış en büyük boyutlu avcı dinozorlar bunlardı” dedi.
NASIL BU TÜRLÜ UYGUN KORUNMUŞ OLABİLİR?
Birmingham Üniversitesi’nden paleobiyolog Prof. Dr. Richard Butlar da The Guardian’a yaptığı açıklamada, dinozor ayak izlerinin, bu hayvanların hayatlarına dair bir kesit sunduğunu belirterek, “Bir dinozor ayak iziyle, bilhassa de iz yollarıyla ilgili en olağanüstü şey, hayvanın hayatına dair bir kesit sunmasıdır. O hayvanın nasıl hareket ettiğine dair şeyler öğrenebilirsiniz. Yaşadığı bir etrafta yaşadığını tam olarak anlayabilirsiniz. İzler bize kemik fosil kayıtlarından öğrenmemiz mümkün olmayan farklı bilgiler sunar” diye konuştu.
Bu iz yollarının neden bu kadar güzel korunduğu bilinmiyor. Butler, “Bunların fosil kayıtlarında korunmasını sağlayan bir şey yaşanmış olmalı. Tam olarak ne olduğunu bilmiyoruz lakin büyük bir fırtına yaşanmış ve izlerin üzerine büyük ölçüde tortu yığılmış olabilir. Bunun sonucunda da izler silinip gitmek yerine olduğu üzere korunmuştur” sözlerini kullandı.
Edgar da bu kadar net izler kalabilmesi için dinozorların oradan geçtiği sırada çökeltilerin gereğince yumuşak ve ince kumdan oluşması ancak biçimi koruyamayacak kadar da nemli olmaması gerektiğini belirterek, tüm şartların birebir anda sağlanmasının düşük bir ihtimal olduğunu vurguladı. Edgar, akabinde üzerinde taze çökeltiler biriken izlerin olduğu üzere korunduğunu söyledi.