Diyarbakır’ın Bağlar ilçesi kırsal Tavşantepe Mahallesi’nde 21 Ağustos’ta kaybolan, 19 gün sonra dere yatağında, çuval içinde, üzeri taş ve çalılıklarla kapatılmış cesedi bulunan Narin Güran cinayetine ait soruşturma sürerken, televizyon ekranlarının gündüz jenerasyonu da akşam programları da mevzuyla ilgili haberler ve programlarla doldu. Öte yandan bu incelemelerde birtakım gazetecilik prensiplerinin hiçe sayıldığı dikkat çekti. Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici “Acılardan reyting devşirme ayıbı” başlıklı yazısında mevzuyu şöyle ele aldı:
“Narin cinayeti hakkında en olmadık lafları saatlerce konuşup, sonra da “Biz burada senaryoları konuşuyoruz, büsbütün gerçek olmayabilir” diye bitirmek de neyin nesi? Gerçekliğinden emin olmayacaksınız lakin doğrulanmamış birtakım söylentileri, akıl yürüterek, acının üzerinde tepinerek reyting devşireceksiniz. Gazetecilik bunun neresinde?
Günlerdir ekranlarda yapılan bu. Sevecen, şirin bir küçük kızın öldürülmesi hakkında gazetecilik kodları ve prensipleri hiçe sayılarak, toplumdaki travmatik tesirleri umursamadan yayınlar yapılıyor. İnsanların acılarını yaşamalarına müsaade verilmiyor; bir köyün tüm ahalisinin ömrü hoyratça harmanlanıyor. Kanayan yara pornografik bir şehvetle deşiliyor, kanatılıyor.
Ekran müptelası kimi gazetecilerin siyaset, eğitim, spor, dış siyaset, yargı üzere aklınıza ne gelirse her mevzuda eksper olduklarını biliyorduk. Narin cinayetini de -her işin uzmanı olan medya maydanozu tiplerle birlikte- konuşurken hem polis, hem dedektif, hem savcı, hem de yargıç oldular. Aslında birçoklarının yaptığı, varsayımlara dayalı senaristlik.
Hürriyet’in, “Narin cinayetinde 4 senaryo”, Korkusuz’un “İşte o üç ihtimal” manşetleri gazetecilerin varsayımlarının haber sanılmasının çarpıcı örnekleriydi. Gazeteci, düğümü çözmek, sorulara cevap bulmak için senaryo oluşturur. Sonra da araştırır, delil bulmaya çalışır. Senaryo, tıpkı savlar ya da söylentiler üzere ispatları bulanamadığı sürece başlı başına haber olmaz.
Narin’in cesedinin bulunduğu günden, hatta kaybolduğu birinci günlerden itibaren anne Yüksel Güran, “gayrimeşru alaka yaşayan kadın” olarak damgalandı. Hâlâ da tutuklu olan amca Salim Güran ile ilgisinden kelam edenler var. Örneğin Sabah ve AHaber, tutuklanan Nevzat Bahtiyar’ın sözünü, anne ile amcanın ilgisini doğrulayan “itiraf” üzere yayımladı. Halbuki şu ana kadar bağ senaryolarını doğrulayan bir bilgi çıkmadı ortaya. Bilakis eşi Arif Güran yalanladı; Narin’in DNA testleri de babası hakkındaki senaryoları doğrulamadı.
Yine de Didem Arslan Yılmaz’ın programında, Yüksel Güran’ın, Narin’in arandığı günlerde “evine çağırdığı ambulanstaki hemşirelere ‘Devlet istiyor, bâtın bir test yapılacak’ diye yanında getirdiği şırınga ile kan aldırdığı” yazılarak cinsel imalarda bulunuldu. Cumhuriyet’ten Ekonomim’e kadar birçok yerde “iddia” başlıklarının altında “ortaya çıktı” diye kesin sözlerle haber oldu.
Duygu sömürüsü de had safhada. Star ve Show TV’de Narin’in mevt haberi, cenaze merasimi, bir sinema jeneriği üzere müzikler eşliğinde verildi. Halk TV’de Ece Üner’in sunduğu ana haber ağıtla başladı. Now TV ve kimi kanallarda da Narin’in bir düğündeki dans manzarası vefat haberiyle birlikte ekrana getirildi. Ne yazık ki, insanların ıstırabı üzerinden reyting, tiraj ve tıklama üretmeye çalışılırken travmatik tesir ağırlaştırılıyor. Halbuki haberlerde, “doğal sesin dışında efekt ve müzik” olmamalı, eski imgeler haberin içeriğiyle uyumlu seçilmeli.
TV100 muhabiri Canan Altıntaş’ın canlı yayında “Bir şey gördüm söyleyemiyorum” diye ağlaması da gazeteciliği görsel gösteriye dönüştürmenin diğer bir örneğiydi. Gazeteci ne biliyorsa söyler, muharrir. Doğrulayamıyorsa, etik açıdan sorun varsa da söyleyemediğini söylemez. Kaldı ki, sonradan da açıkladı; gördüğü de Narin’in cesedinin bulunmasından evvel köylü bayanların bir meskenin önünde dualar okumasıymış. O kadar abartacak bir durum da yokmuş aslında.
Maalesef senaryo, sav ve ihtimalleri aktarmaktaki cevvaliyet, araştırmada gösterilmedi. Örneğin, “WhatsApp iletileri vermiyor” diye günlerce yazıldı. Ta ki, DW’den bir muhabir META yetkililerini arayıp da “Mesajları kaydetmiyor, elimizde verecek bildiri yok” cevabı alana kadar. Gazeteci evvel araştırır sonra yazar/anlatır lakin medyamızda kural aksine döndü.
Tabii gerçeğin peşinde koşan, somut ispatları ortaya koyup başarılı işler yapan gazeteciler de vardı. Aslında asıl ilerleme onlar sayesinde oldu, onlar kamuoyunu bilgilendirdi.
Masumiyet prensibi de aksine işledi. Evvel köydeki herkes hatalı ilan edildi medyamızda. Cinayetin siyasi yanı olduğuna da peşinen karar verdi, karar yürüttü kimi gazeteciler. İspatlar yeni yeni ortaya çıkıyor ve hatalılar belirleniyor; üretilen senaryolar birer birer çürüyor.
Bilgi karmaşası doğmasında yetkililerin kabahati de büyük. İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya bile “Çok açık değil mi” diyerek günler öncesinden tüm aileyi peşinen hatalı ilan etti. Polis, jandarma ve savcılık da baştan itibaren gazetecileri bilgilendirecek şeffaf bir kanal oluşturmadı. El altından bilgilendirmeyi yeğleyerek, şüphelilerin söz metinlerini sızdırarak, söylenti ve senaryo gazeteciliğini teşvik ettiler.
Yine de medyanın Narin’i bu türlü sahiplenmesinin, ana gündem hususu haline getirmesinin katillerin bulunmasına yönelik aralık alınmasında büyük tesiri olduğunu söylemeliyim. Daha ihtimamlı olunsa ve araştırmacı gazetecilik örnekleri yarışsa daha süratli sonuç alınabilirdi.
SÖYLEŞİ ROLÜ YAPAN GAZETECİ
AKP Diyarbakır Milletvekili Galip Ensarioğlu, en olmadık sözleri, en olmadık vakitte söyleyen kişi olarak öne çıktı bu süreçte.
Narin’in öldürülmesiyle ilgili olarak Sözcü TV’ye “Bizlerin bazen bilmediği, bazen de bilip söylemememiz gereken şeyler var zira aile bizim dostlarımızdır” demesi haklı olarak reaksiyon çekti. Yanlış anlaşıldığını savunarak kelamlarını düzeltmeye çalışırken yeniden Sözcü TV’ye konuştu. Lakin bu kez de sözleri “AKP’li vekilden istifa sinyali” diye haber oldu.
Bunun üzerine Ensarioğlu, kelamlarının çarpıtıldığını, siyaseti bırakmayı düşünmediğini belirten bir açıklama daha yapmak zorunda kaldı. Bu gelişmelerin gazetecilik açısından asıl dikkat çeken tarafı, Sözcü’nün haberini savunmak için yaptığı yayındı.
Sözcü TV Ankara Temsilcisi Mehmet Bal, ekrana çıkarak Ensarioğlu ile telefonla yapılan söyleşinin ses kaydını yayımladı. Ancak güya manzaralı söyleşi yapılıyormuş üzere, ekranın bir tarafına Ensarioğlu’nun portresini koydular; öbür tarafta da Mehmet Bal, güya o anda karşısında Ensarioğlu varmış da canlı söyleşi yapıyormuş üzere soruları seslendirdi. İnanılmaz fakat gazeteci olarak ekranda rol yaptı; söyleşi yapan gazeteciyi oynadı! Bu sırada ekranın altında “Ensarioğlu röportajı Sözcü TV’de” yazıyor, izleyici “canlandırma” olduğu konusunda uyarılmıyordu.
Son derece aldatıcı, gerçeği deforme eden ve gazetecilikle bağdaşmayan bir habercilik biçimi bu. Birincisi gazeteci rol yapmaz, habere oyunculuk katmaz, haberde canlandırma da olmaz. Söyleşi neyse odur, motamot verirsiniz; ses ise ses, manzara ise imaj.
İkincisi, Ensarioğlu’nun sözleri kayıttan, Mehmet Bal’ın soruları canlandırmayla aktarılınca söyleşinin özgün halini ne kadar yansıttığına emin olmak mümkün değil. Örneğin, Mehmet Bal, uzun bir soruyla Ensarioğlu’na, Sözcü TV’yi suçlamadığını söyletmeye çalışıyor; bir sorusunu “Bizim yönlendirdiğimiz sorularda bir çarpıtma olmadığını söylüyorsunuz değil mi, hakikat anlıyorum” cümlesiyle bitiriyor. Ensarioğlu’nun cevabı ise bu cümleye tam karşılık vermiyor.
Teknoloji imkan tanıyor diye telefonla yapılan bir söyleşiyi televizyonda manzaralı üzere sunmak etik bir davranış olamaz. Teknolojide hudut olmayabilir lakin gazetecilikte sonlar vardır; gazeteciler, editörler ve de sunucular bu sonları içselleştirmeli.”